Tło polityczno-historyczne powstania Biblioteki MWRiOP. Cz 1

Jak wiemy z artykułu Ziembińskiego, książki jako narzędzie pracy, kupowane były do przyszłej Biblioteki MWRiOP „od chwili powstania Departamentu Oświecenia a następnie Ministerstwa”. Udało nam się to doprecyzować za pomocą pracy Kazimierza Konarskiego - „Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego został ustanowiony na posiedzeniu Wydziału Wykonawczego Tymczasowej Rady Stanu z dn. 23 stycznia 1917r. (…) Dnia 7 grudnia 1917 r. Departament został przemianowany na Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. (…) Jeszcze przed końcem tegoż roku 1917 przeprowadzona została zasadnicza reorganizacja Ministerstwa. (…) Organizacja ta wyrażała się w następującym schemacie (…) Minister. Podsekretarz Stanu. A. Sekretariat Generalny: a) Kancelarja, b) Bibljoteka (...)”. Wydaje się, że dla lepszego zrozumienia prezentowanych tu wydarzeń warto dokładniej przyjrzeć się sytuacji polityczno – historycznej oraz osobom w nich uczestniczących. Do opracowania materiału, który przedstawimy w kolejnych postach, wykorzystamy Wikipedię (internet dostępny na stanowiskach komputerowych w czytelni) oraz podręczne źródło wiedzy dostępne w bibliotece pedagogicznej, jakim jest „ Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna” Wydawnictwa „ Gutenberga” wydana w latach 1929 – 1939. Tom XIII poświęcony jest w całości Polsce.

Osobom preferującym krótsze teksty proponujemy artykuł Jana Błachnio „Rada Regencyjna”, opublikowany w czasopiśmie „Mówią Wieki” nr 11 z 2017 r., który jest również dostępny w czytelni na Gocławskiej. 

1. Ziembiński Z., Bibljoteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, "Przegląd Biblioteczny" R. 2, z. 2 (1928), s. 167-169.

2. Konarski Kazimierz, Dzieje szkolnictwa w b. Królestwie Kongresowem 1915-1918, Kraków, skł. gł. Książnica Polska w Warszawie, 1923, s. [255]-259.

Wielkanoc w zbiorach naszej biblioteki

Z okazji Świąt Wielkiej Nocy życzymy Państwu wszystkiego najlepszego i zapraszamy chętnych do cofnięcia się w czasie...

Skąd ta data 7.12.1917? Cz. 4

Źródło: Wikipedia

 

Minął już pewien czas od opublikowania ostatniego posta. Kto chciał porównał prezentowane teksty i dokonał ich analizy. Dzisiaj my pozwolimy sobie przedstawić Państwu swoje uwagi, które niezbicie potwierdzają wcześniejszą tezę. 

Odpowiedź na interesujący nas temat: „Kiedy powstała Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego”, zawarta jest w pierwszym zdaniu materiału Z. Ziembińskiego. Historia biblioteki została przedstawiona w następujących słowach: „(…) Obecna biblioteka Min. W. R. i O. P. powstała przedewszystkiem z książek zakupywanych dla prac organizacyjnych i programowych, prowadzonych od chwili powstania Departamentu Oświecenia następnie Ministerstwa. (…)”. 

Widzimy, że nie jest to artykuł naukowy, tylko zwięzła, ale wyczerpująca informacja o aktualnym stanie biblioteki zamieszczona w dziale „Kronika”, naukowego czasopisma „Przegląd Biblioteczny”. Z tego tekstu dowiadujemy się również, że jego autor był urzędnikiem ministerstwa, od 1922 roku kierownikiem biblioteki, członkiem Komisji Pedagogicznej, redaktorem Szkoły Powszechnej, członkiem Komisji do Oceny Książek do Czytania dla Młodz. Szkolnej.  

Fragmenty zacytowanego powyżej zdania odnajdujemy w zamieszczonym wcześniej poście dotyczącym tekstów „internetowych”, ale o dziwo prowadzą one do błędnych wniosków. 

Oto, jak my odczytujemy to zdanie: 

1. „Obecna biblioteka”, czyli ta opisywana przez Ziembińskiego na przełomie 1927/28 roku (jest to czas powstania i publikacji materiału). Zwrot ten sugeruje jednak, że wcześniej były „inne biblioteki”, może inaczej zorganizowane, pełniące inne zadania (o czym dalej); 

2. „powstała przedewszystkiem z książek zakupywanych”, czyli był jakiś budżet, realizowany według jakiegoś planu – zapotrzebowania, ktoś te zakupy musiał robić, zakupione książki dostarczyć zamawiającym, rozliczyć się z pieniędzy (mamy zatem do czynienia z planowym: gromadzeniem, udostępnianiem, inwentaryzacją, osobą tym się zajmującą); 

3. w dalszym ciągu zdania dowiadujemy się komu zamawiano i po co? - „dla prac organizacyjnych i programowych, prowadzonych” w Departamencie Oświecenia, a następnie Ministerstwie. Mamy tu do czynienia ze „slangowym” określeniem Departamentu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przekształconego „następnie” w Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (określenie takie nie dziwi, autor był wieloletnim urzędnikiem Ministerstwa); Obie te instytucje prowadziły (m. in.) prace (w tekście jest użyte słowo „prace” i nie jest to skrót od słowa pracownicy – urzędnicy) organizacyjne związane z utworzeniem polskiej administracji oświatowej (wszystkich szczebli od centralnego w dół), której zadaniem było przejęcie szkolnictwa z rąk okupantów, zarządzanie budżetem, przygotowywanie i realizowanie polskiego prawa oświatowego, w tym programów szkolnych oraz podręczników. Dbały o rozwój naukowy dyscyplin związanych z pedagogiką (szkolnictwem) oraz kształcenie i doskonalenie nauczycieli. Liczba etatowych pracowników, szczególnie w początkowym okresie, nie była duża, dlatego od początku utworzono Rady Departamentowe w skład, których powołano wybitnych obywateli wspierających swoją wiedzą i doświadczeniem poczynania urzędów. 

4. Ostatnie pytanie: od kiedy kupowano książki jako narzędzie pracy i organizowano bibliotekę? - „ od chwili powstania Departamentu Oświecenia a następnie Ministerstwa”. To znaczy od kiedy? Odpowiedź znajdziemy we wspomnianej w poprzednich postach pracy dra Kazimierza Konarskiego „ Dzieje szkolnictwa w b. Królestwie Kongresowem 1915 – 1918”, s. [255]-259. Czytamy: (…) „Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego został ustanowiony na posiedzeniu Wydziału Wykonawczego Tymczasowej Rady Stanu z dn. 23 stycznia 1917r. (…) Dnia 7 grudnia 1917 r. Departament został przemianowany na Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (…) Jeszcze przed końcem tegoż roku 1917 przeprowadzona została zasadnicza reorganizacja Ministerstwa.(…) Organizacja ta wyrażała się w następującym schemacie(…) Minister. Podsekretarz Stanu. A. Sekretariat Generalny: a) Kancelarja, b) Bibljoteka.” (...) [cytujemy tylko interesujący nas fragment, książka dostępna w czytelni PBW]. 

 

Praca wydana przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ukazała się w 1923 roku. Była pewnie znana P. Ziembińskiemu i znajdowała się z pewnością w zbiorach biblioteki. Może dlatego część historyczną potraktował jednym zdaniem? 

Krótko mówiąc, 7 grudnia 1917 roku, te książki kupowane w celu realizacji zadań merytorycznych Departamentu, w schemacie Ministerstwa noszą nazwę „Biblioteka” i podlegają Sekretarzowi Generalnemu (którym był w tym czasie Kazimierz Konarski [s. 260]). W późniejszych latach biblioteka zmienia swoje miejsce w strukturze organizacyjnej Ministerstwa modyfikując swoje zadania, grupy użytkowników, zmieniając lokalizację. Otrzymuje kolejne regulaminy i statuty. 

Ale o tym najlepiej przeczytać we wspomnianej już pracy Jolanty Dzieniakowskiej pt. „Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1917-1939).

 

Skąd ta data 7.12.1917? Cz. 3

Tak jak obiecaliśmy prezentujemy Państwu oryginalny tekst, na podstawie którego powstały omawiane w poprzednim poście materiały "internetowe". Wstrzymamy się chwilowo od komentarzy. Materiał autorstwa Z. Ziembińskiego jest opublikowany w "Przeglądzie Bibliotecznym" roczniku II, zeszycie 2 z 1928 roku w dziale Kronika, na stronach 167-169.

Poniżej prezentujemy powiększony tekst. Oryginał dostępny w czytelni Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej przy ulicy Gocławskiej 4.

 

Skąd ta data 7.12.1917? Cz. 2

Jak wynika z prezentowanych w poprzednim poście materiałów uznanie roku 1917-go, jako daty utworzenia biblioteki MWRiOP wydaje się bezsporne, tymczasem ... internetowe źródła informacji podają rok 1921, a nawet 1922. Spróbowaliśmy dociec dlaczego.

I tak: w Wikipedii (to nasze podstawowe - podręczne źródło wiedzy) w haśle „Biblioteki pedagogiczne” na interesujący nas temat czytamy: „(...) Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie powstała w 1921 r. Książki kupowane dla urzędników Departamentu Oświecenia i Ministerstwo WRiOP dały początek księgozbiorowi tej biblioteki. Działalność jej regulował statut i regulamin. Biblioteką zarządzał kierownik, który miał do pomocy od 1 do 3 osób. Od 1937 (zgodnie z porozumieniem pomiędzy biblioteką a warszawskim kuratorium) Biblioteka Ministerstwa WRiOP pełniła funkcję centralnej biblioteki pedagogicznej. W roku szkolnym 1936/37 zbiory biblioteki liczyły 22.535 wol. (...)”.

 

 

Brak odsyłacza uniemożliwia jednoznaczne określenie źródła informacji. Autorzy hasła na końcu zamieścili bibliografię, w której m. in. odnajdujemy dostępną w internecie pracę Elżbiety Mikulskiej-Piotrowskiej pt.: Biblioteki pedagogiczne Kuratoriów Okręgów Szkolnych w Polsce w okresie międzywojennym. Pracę, która dzięki publikacji w wersji internetowej odbiła się (w naszym odczuciu) głębokim echem w środowisku i wzbudziła interesującą dyskusję naukowo merytoryczną, której ślady odnaleźć można na łamach Elektronicznej Biblioteki Pedagogicznej SBP. W omawianej pracy, na stronie 23 w rozdziale III w podrozdziale 1. Powołanie biblioteki, czytamy: „Ministerstwo WRiOP powołało w 1921 r. Komisję Pedagogiczną, instytucję mającą na celu „rozwijanie twórczości naukowej w dziedzinie pedagogiki”. Prawdopodobnie, gdyż artykuł podający tę wiadomość nie wyjaśnia dokładnie, zainicjowała ona założenie biblioteki pedagogicznej, rozumiejąc potrzebę istnienia tego typu placówki. Biblioteka Ministerstwa rozpoczęła swoją działalność w 1922 r., opierając się początkowo na książkach zakupywanych do prac organizacyjnych i programowych prowadzonych przez urzędników Departamentu Oświecenia, a następnie Ministerstwa. Placówka posiadała zarówno statut jak i regulamin, które czyniły z niej warsztat pracy naukowej „poddany wpływom Komisji Pedagogicznej”, jednakże żadne ze źródeł nie zawiera tych dokumentów”.

 

 

Fragment ten tak skomentowała Jolanta Dzieniakowska (wówczas dr IBiD AŚ w Kielcach) w tekście zamieszczonym na łamach EBP SBP (zamieszczam fragment, zachęcam do przeczytania całości tekstu, jak i innych): „(…) Tymczasem Biblioteka MWRiOP powstała w 1917 r., w 1922 otrzymała nowy statut i regulamin, kolejny w 1929. Został on uzupełniony w następnym roku. Znane są daty przenosin placówki do nowych pomieszczeń, nazwiska personelu bibliotecznego, istnieją też - choć nie z całego dwudziestolecia - wykazy zakupionych i skatalogowanych książek oraz czasopism prenumerowanych przez Bibliotekę w poszczególnych latach (...)”.

Prezentujemy Państwu te uwagi, ponieważ jesteśmy całkowicie zaskoczeni zignorowaniem ich przez autorów hasła do Wikipedii (!). Ze względu na prezentowane rozbieżności spróbujemy ustalić ich przyczynę. Szczęśliwie Elżbieta Mikulska-Piotrowska posługuje się w swojej pracy odsyłaczami i można samemu dotrzeć do źródła, z którego zaczerpnęła tę wiedzę (wyciągnęła wnioski). Udało się nam do niego dotrzeć, ale o tym w następnym poście.

 

 

Skąd ta data 7.12.1917?

Przepraszamy za brak szybkiej odpowiedzi, ale pytanie umieszczone w komentarzu trochę nas zaskoczyło. Przygotowując odpowiedź uświadomiliśmy sobie, jak ważne jest uważne i krytyczne stosowanie cytatów, przejmowanie cudzych myśli, poglądów i wszelkich informacji. Niedociągnięcia w tej materii mogą doprowadzić do sporych nieporozumień, jak to ma miejsce w naszym przypadku.

Z posiadanych przez naszą Bibliotekę (Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką im. Komisji Edukacji Narodowej w Warszawie) drukowanych źródeł wiedzy (książek i czasopism) wynika jasno, że biblioteka w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powstała w 1917 roku (Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, Wrocław, 1976, s. 67. Hasło: biblioteki pedagogiczne).

 

Za datę jej utworzenia przyjęliśmy dzień „przemianowania” Departamentu WRiOP w Ministerstwo WRiOP, którego projekt organizacji przygotowany dla Ministra Antoniego Ponikowskiego, z jego „poprawkami własnoręcznemi (…) uwzględnionemi w niniejszym tekście” znajdujemy w pracy pt.: „Dzieje Szkolnictwa w b. Królestwie Kongresowem 1915-1918”, (Kraków, 1923, s. 256). W tym okresie w Ministerstwie funkcjonował Sekretariat Generalny, a w jego ramach: a) Kancelaria, b) Biblioteka. Autorami w/w publikacji są w kolejności omawiania: Emilia Białkowska i Kazimierz Konarski, byli pracownicy ministerstwa (pracowali w różnych latach, różnie się nazywało), mający swobodny dostęp do oryginalnych źródeł i informacji związanych z tematem urzędu i całej oświaty (więcej informacji o autorach podamy w oddzielnych postach). 

Za wiarygodnością źródeł przemawiają też wydawcy: w pierwszym wypadku Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, w drugim Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. 

 

Ostateczne potwierdzenie naszych ustaleń odnaleźliśmy w artykule monograficznym autorstwa Jolanty Dzieniakowskiej, z Instytutu Bibliotekoznawstwa i Dziennikarstwa Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach, pt. „ Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1917-1939)” opublikowanym w Rocznikach Bibliotecznych z 2007 roku na stronach 145-167. 

Jak wynika z prezentowanych materiałów, o ile co do dnia i miesiąca można by było jeszcze dyskutować, to uznanie roku 1917-go, jako daty utworzenia biblioteki w MWRiOP wydaje się bezsporne, tymczasem ... internetowe źródła informacji podają rok 1921, a nawet 1922. 

Ale o tym już w następnych postach.