100 Lat Biblioteki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego: 2018

środa, 3 października 2018

Po zapoznaniu się z prezentowanymi w poprzednich postach źródłami informacji pokusiliśmy się o ustalenie najważniejszych wydarzeń i dat związanych z historią Biblioteki MWRiOP. Nasze propozycje prezentujemy poniżej:

1. Akt 5 listopada 1916 r.

Zob. Wikipedia

2. Ustanowienie Tymczasowej Rady Stanu w Królestwie Polskim

Zob. Wikipedia

Źródło: Wikipedia

3. Wybory Wydziału Wykonawczego TRS i powołanie Józefa Mikułowskiego-Pomorskiego na Dyrektora Referatu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (23 stycznia 1917 r.).

Zob. Wikipedia

Źródło: Wikipedia

4. Uchwalenie regulaminu Rady Stanu i utworzenie departamentów.

Zob. Wikipedia

5. Powołanie Komisji Przyjściowej TRS (25 sierpnia 1917r.)

Zob. Wikipedia

6. Przejęcie przez KPTRS szkolnictwa (1 października 1917 r.).

Zob. Władze szkolne w latach 1917/18-1937/38. Zbiór ustaw, dekretów, rozporządzeń, okólników i zarządzeń, dotyczących ustroju i organizacji władz szkolnych Rzeczypospolitej Polskiej

Źródło: Władze szkolne...

7. 13 grudnia 1917 r. KPTRS przekazuje Departamenty Prezydentowi Ministrów Janowi Kucharzewskiemu.

Zob. Wikipedia

8. Antoni Ponikowski Ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego

Zob. Wikipedia i Konarski Kazimierz, Dzieje szkolnictwa w b. Królestwie Kongresowem 1915-1918, Kraków, skł. gł. Książnica Polska w Warszawie, 1923, s. [255]-259.

Źródło: Wikipedia

piątek, 6 lipca 2018

Powracamy do tekstu dra Józefa Feldmana:

"Ogromna część społeczeństwa okazała się politycznie do wojny nieprzygotowaną rozdartą pomiędzy sprzeczne orjentacje mocarstwa zaś wojujące nie omieszkały posługiwać się w trakcie wojny sprawą polską jako atutem w grze polityczno–wojskowej. Pierwszy krok w tym kierunku uczyniła Rosja: 14 sierpnia wydał naczelny wódz armji carskiej Mikołaj Mikołajewicz odezwę w której obiecywał stworzenie Polski zjednoczonej i „swobodnej w wierze języku i samorządzie“. Za orjentacją rosyjsko–koalicyjną opowiedziało się w przeważającej większości Królestwo dzielił ją niemal bez wyjątku zabór pruski odczuwający bezpośrednio niebezpieczeństwo niemieckiej akcji eksterminacyjnej. Inną postawę zajęła Galicja ciesząca się dzięki ces. Franciszkowi Józefowi od pół wieku swobodami narodowemi przeorana działalnością antyrosyjskich organizacyj wojskowych. O stanowisku jej zadecydowało w rozstrzygającej chwili wystąpienie Piłsudskiego który 6 sierpnia na czele oddziałów strzeleckich wkroczył do Królestwa. Dla poparcia jego akcji zawiązał się 16 sierpnia w Krakowie złożony z przedstawicieli wszystkich stronnictw polskich w Galicji Naczelny Komitet Narodowy którego zadaniem miało być zorganizowanie dwóch Legjonów do walki z caratem. Tarcia wewnętrzne pomiędzy oddaną Piłsudskiemu lewicą socjalistyczną a jego przeciwnikami sprawiły że legjon wschodnio–galicyjski rozwiązał się część zaś członków N. K. N.(narodowi demokraci i konserwatyści wschodnio–galicyjscy) wystąpiła zeń (8 listop.). Pozostały legjon zachodni którego pierwszą brygadą dowodził Piłsudski odznaczył się rychło w walkach na terenie Królestwa Galicji i Bukowiny oraz przy obronie Karpat zaś N. K. N. wzmocniony przedstawicielami stronnictw niepodległościowych zaboru rosyjskiego rozszerzył swą działalność wojskowo–polityczną na Kongresówkę".

Zob. Encyklopedia Gutenberga i Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna. T. 13, Polska, Kraków, Wydawnictwo Gutenberga, [ca 1931], s. 183-184.

„8 sierpnia 1914 roku, na nadzwyczajnie zwołanym posiedzeniu Dumy Państwowej, poseł kielecki Wiktor Jaroński złożył w imieniu Koła Polskiego deklarację o solidarności narodu polskiego z Rosją w jej walce z Niemcami. Została ona bardzo dobrze przyjęta przez Romana Dmowskiego, który napisał później: „Nigdy w życiu żaden nasz krok polityczny tak mię nie ucieszył".

Źródło: Wikipedia

„16 sierpnia 1914 roku powstał w Krakowie, z inicjatywy polskich stronnictw politycznych, Naczelny Komitet Narodowy (NKN) z Juliuszem Leo (później Władysławem Jaworskim) na czele. NKN miał być - co uznali szybko Austriacy - najwyższą instancją w zakresie wojskowej i politycznej organizacji zbrojnych sił polskich, a kierownictwo Departamentu Wojskowego objęli Władysław Sikorski (Kraków) i Aleksander Skarbek (Lwów). W skład NKN-u weszli przedstawiciele 11 partii politycznych z Galicji i 5 z Królestwa, w tym zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy Piłsudskiego”.

Źródło: Wikipedia

poniedziałek, 25 czerwca 2018

Biblioteka, której dzieje przypominamy, była integralną częścią odradzającego się polskiego systemu administracji państwowej, w tym przypadku - szkolnej. Była ona warsztatem pracy osób, które ten system budowały. Biblioteka ta nie była oczywiście jedyną rządową biblioteką. Swoje biblioteki posiadały również inne resorty z wojskowym na czele (zob. Centralna Biblioteki Wojskowa), ale do tego wrócimy może w innych postach.

Teraz spojrzymy na okoliczności jakie umożliwiły proces odradzania się państwowości polskiej. Wykorzystamy do tego fragmenty tekstu dra Józefa Feldmana z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Tekst, który będziemy prezentować, jest zamieszczony w tomie 13 Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Gutenberga na stronach 152-188:

„Wybuch wojny światowej w sierpniu 1914 stworzył dla sprawy polskiej sytuację jakiej daremnie wyczekiwały pokolenia. Pękł łańcuch solidarności pomiędzy trzema rozbiorcami mocarstwa centralne znalazły się w walce śmiertelnej z Rosją”.

„Zarazem zwaliło się na Polskę cięższe aniżeli kiedykolwiek brzemię klęsk. Ziemie polskie stały się widownią olbrzymich zmagań wśród których niszczały materjalne podstawy bytu zdziesiątkowaniu ulegała ludność. Rekrut polski wcielony do trzech armij rozbiorczych w bratobójczej częstokroć walce ginął za obcą sprawę".

A teraz na chwilę zajrzyjmy do Wikipedii:

"Józef Piłsudski początkowo nie wierzył, by konflikt serbsko-austriacki mógł przerodzić się w wojnę między zaborcami, ale 30 lipca 1914 roku wydał jednak rozkaz mobilizacyjny dla Związku Strzeleckiego. 2 sierpnia podporządkował sobie Drużyny Strzeleckie, a jednocześnie przyszła zgoda sztabu austriackiego na dywersyjne działania „wojsk polskich”. O świcie 6 sierpnia z krakowskiej dzielnicy Oleandry wyruszył ku granicy pierwszy oddział, poprzedzany przez 7-osobowy patrol konny Beliny".

W swym przemówieniu z 3 sierpnia Piłsudski mówił:

"Spotkał was ten zaszczyt niezmierny, że pierwsi pójdziecie do Królestwa i przestąpicie granice rosyjskiego zaboru, jako czołowa kolumna wojska polskiego idącego walczyć za oswobodzenie ojczyzny. Wszyscy jesteście żołnierzami. Patrzę na was jako na kadry, z których rozwinąć się ma przyszła armia polska i pozdrawiam was jako pierwszą kompanię kadrową...".

O godzinie 9.45 żołnierze obalili słupy graniczne pod Michałowicami, wkraczając do zaboru rosyjskiego".

piątek, 27 kwietnia 2018

Jak wiemy z artykułu Ziembińskiego, książki jako narzędzie pracy, kupowane były do przyszłej Biblioteki MWRiOP „od chwili powstania Departamentu Oświecenia a następnie Ministerstwa”. Udało nam się to doprecyzować za pomocą pracy Kazimierza Konarskiego - „Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego został ustanowiony na posiedzeniu Wydziału Wykonawczego Tymczasowej Rady Stanu z dn. 23 stycznia 1917r. (…) Dnia 7 grudnia 1917 r. Departament został przemianowany na Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. (…) Jeszcze przed końcem tegoż roku 1917 przeprowadzona została zasadnicza reorganizacja Ministerstwa. (…) Organizacja ta wyrażała się w następującym schemacie (…) Minister. Podsekretarz Stanu. A. Sekretariat Generalny: a) Kancelarja, b) Bibljoteka (...)”. Wydaje się, że dla lepszego zrozumienia prezentowanych tu wydarzeń warto dokładniej przyjrzeć się sytuacji polityczno – historycznej oraz osobom w nich uczestniczących. Do opracowania materiału, który przedstawimy w kolejnych postach, wykorzystamy Wikipedię (internet dostępny na stanowiskach komputerowych w czytelni) oraz podręczne źródło wiedzy dostępne w bibliotece pedagogicznej, jakim jest „ Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna” Wydawnictwa „ Gutenberga” wydana w latach 1929 – 1939. Tom XIII poświęcony jest w całości Polsce.

Osobom preferującym krótsze teksty proponujemy artykuł Jana Błachnio „Rada Regencyjna”, opublikowany w czasopiśmie „Mówią Wieki” nr 11 z 2017 r., który jest również dostępny w czytelni na Gocławskiej.

1. Ziembiński Z., Bibljoteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, "Przegląd Biblioteczny" R. 2, z. 2 (1928), s. 167-169.

2. Konarski Kazimierz, Dzieje szkolnictwa w b. Królestwie Kongresowem 1915-1918, Kraków, skł. gł. Książnica Polska w Warszawie, 1923, s. [255]-259.

środa, 28 marca 2018

Z okazji Świąt Wielkiej Nocy życzymy Państwu wszystkiego najlepszego i zapraszamy chętnych do cofnięcia się w czasie...

piątek, 23 lutego 2018

Źródło: Wikipedia

Minął już pewien czas od opublikowania ostatniego posta. Kto chciał porównał prezentowane teksty i dokonał ich analizy. Dzisiaj my pozwolimy sobie przedstawić Państwu swoje uwagi, które niezbicie potwierdzają wcześniejszą tezę.

Odpowiedź na interesujący nas temat: „Kiedy powstała Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego”, zawarta jest w pierwszym zdaniu materiału Z. Ziembińskiego. Historia biblioteki została przedstawiona w następujących słowach: „(…) Obecna biblioteka Min. W. R. i O. P. powstała przedewszystkiem z książek zakupywanych dla prac organizacyjnych i programowych, prowadzonych od chwili powstania Departamentu Oświecenia następnie Ministerstwa. (…)”.

Widzimy, że nie jest to artykuł naukowy, tylko zwięzła, ale wyczerpująca informacja o aktualnym stanie biblioteki zamieszczona w dziale „Kronika”, naukowego czasopisma „Przegląd Biblioteczny”. Z tego tekstu dowiadujemy się również, że jego autor był urzędnikiem ministerstwa, od 1922 roku kierownikiem biblioteki, członkiem Komisji Pedagogicznej, redaktorem Szkoły Powszechnej, członkiem Komisji do Oceny Książek do Czytania dla Młodz. Szkolnej.

Fragmenty zacytowanego powyżej zdania odnajdujemy w zamieszczonym wcześniej poście dotyczącym tekstów „internetowych”, ale o dziwo prowadzą one do błędnych wniosków.

Oto, jak my odczytujemy to zdanie:

1. „Obecna biblioteka”, czyli ta opisywana przez Ziembińskiego na przełomie 1927/28 roku (jest to czas powstania i publikacji materiału). Zwrot ten sugeruje jednak, że wcześniej były „inne biblioteki”, może inaczej zorganizowane, pełniące inne zadania (o czym dalej);

2. „powstała przedewszystkiem z książek zakupywanych”, czyli był jakiś budżet, realizowany według jakiegoś planu – zapotrzebowania, ktoś te zakupy musiał robić, zakupione książki dostarczyć zamawiającym, rozliczyć się z pieniędzy (mamy zatem do czynienia z planowym: gromadzeniem, udostępnianiem, inwentaryzacją, osobą tym się zajmującą);

3. w dalszym ciągu zdania dowiadujemy się komu zamawiano i po co? - „dla prac organizacyjnych i programowych, prowadzonych” w Departamencie Oświecenia, a następnie Ministerstwie. Mamy tu do czynienia ze „slangowym” określeniem Departamentu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przekształconego „następnie” w Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (określenie takie nie dziwi, autor był wieloletnim urzędnikiem Ministerstwa); Obie te instytucje prowadziły (m. in.) prace (w tekście jest użyte słowo „prace” i nie jest to skrót od słowa pracownicy – urzędnicy) organizacyjne związane z utworzeniem polskiej administracji oświatowej (wszystkich szczebli od centralnego w dół), której zadaniem było przejęcie szkolnictwa z rąk okupantów, zarządzanie budżetem, przygotowywanie i realizowanie polskiego prawa oświatowego, w tym programów szkolnych oraz podręczników. Dbały o rozwój naukowy dyscyplin związanych z pedagogiką (szkolnictwem) oraz kształcenie i doskonalenie nauczycieli. Liczba etatowych pracowników, szczególnie w początkowym okresie, nie była duża, dlatego od początku utworzono Rady Departamentowe w skład, których powołano wybitnych obywateli wspierających swoją wiedzą i doświadczeniem poczynania urzędów.

4. Ostatnie pytanie: od kiedy kupowano książki jako narzędzie pracy i organizowano bibliotekę? - „ od chwili powstania Departamentu Oświecenia a następnie Ministerstwa”. To znaczy od kiedy? Odpowiedź znajdziemy we wspomnianej w poprzednich postach pracy dra Kazimierza Konarskiego „ Dzieje szkolnictwa w b. Królestwie Kongresowem 1915 – 1918”, s. [255]-259. Czytamy: (…) „Departament Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego został ustanowiony na posiedzeniu Wydziału Wykonawczego Tymczasowej Rady Stanu z dn. 23 stycznia 1917r. (…) Dnia 7 grudnia 1917 r. Departament został przemianowany na Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (…) Jeszcze przed końcem tegoż roku 1917 przeprowadzona została zasadnicza reorganizacja Ministerstwa.(…) Organizacja ta wyrażała się w następującym schemacie(…) Minister. Podsekretarz Stanu. A. Sekretariat Generalny: a) Kancelarja, b) Bibljoteka.” (...) [cytujemy tylko interesujący nas fragment, książka dostępna w czytelni PBW].

Praca wydana przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ukazała się w 1923 roku. Była pewnie znana P. Ziembińskiemu i znajdowała się z pewnością w zbiorach biblioteki. Może dlatego część historyczną potraktował jednym zdaniem?

Krótko mówiąc, 7 grudnia 1917 roku, te książki kupowane w celu realizacji zadań merytorycznych Departamentu, w schemacie Ministerstwa noszą nazwę „Biblioteka” i podlegają Sekretarzowi Generalnemu (którym był w tym czasie Kazimierz Konarski [s. 260]). W późniejszych latach biblioteka zmienia swoje miejsce w strukturze organizacyjnej Ministerstwa modyfikując swoje zadania, grupy użytkowników, zmieniając lokalizację. Otrzymuje kolejne regulaminy i statuty.

Ale o tym najlepiej przeczytać we wspomnianej już pracy Jolanty Dzieniakowskiej pt. „Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1917-1939).

wtorek, 6 lutego 2018

Tak jak obiecaliśmy prezentujemy Państwu oryginalny tekst, na podstawie którego powstały omawiane w poprzednim poście materiały "internetowe". Wstrzymamy się chwilowo od komentarzy. Materiał autorstwa Z. Ziembińskiego jest opublikowany w "Przeglądzie Bibliotecznym" roczniku II, zeszycie 2 z 1928 roku w dziale Kronika, na stronach 167-169.

Poniżej prezentujemy powiększony tekst. Oryginał dostępny w czytelni Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej przy ulicy Gocławskiej 4.

czwartek, 25 stycznia 2018

Jak wynika z prezentowanych w poprzednim poście materiałów uznanie roku 1917-go, jako daty utworzenia biblioteki MWRiOP wydaje się bezsporne, tymczasem ... internetowe źródła informacji podają rok 1921, a nawet 1922. Spróbowaliśmy dociec dlaczego.

I tak: w Wikipedii (to nasze podstawowe - podręczne źródło wiedzy) w haśle „Biblioteki pedagogiczne” na interesujący nas temat czytamy: „(...) Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie powstała w 1921 r. Książki kupowane dla urzędników Departamentu Oświecenia i Ministerstwo WRiOP dały początek księgozbiorowi tej biblioteki. Działalność jej regulował statut i regulamin. Biblioteką zarządzał kierownik, który miał do pomocy od 1 do 3 osób. Od 1937 (zgodnie z porozumieniem pomiędzy biblioteką a warszawskim kuratorium) Biblioteka Ministerstwa WRiOP pełniła funkcję centralnej biblioteki pedagogicznej. W roku szkolnym 1936/37 zbiory biblioteki liczyły 22.535 wol. (...)”.

Brak odsyłacza uniemożliwia jednoznaczne określenie źródła informacji. Autorzy hasła na końcu zamieścili bibliografię, w której m. in. odnajdujemy dostępną w internecie pracę Elżbiety Mikulskiej-Piotrowskiej pt.: Biblioteki pedagogiczne Kuratoriów Okręgów Szkolnych w Polsce w okresie międzywojennym. Pracę, która dzięki publikacji w wersji internetowej odbiła się (w naszym odczuciu) głębokim echem w środowisku i wzbudziła interesującą dyskusję naukowo merytoryczną, której ślady odnaleźć można na łamach Elektronicznej Biblioteki Pedagogicznej SBP. W omawianej pracy, na stronie 23 w rozdziale III w podrozdziale 1. Powołanie biblioteki, czytamy: „Ministerstwo WRiOP powołało w 1921 r. Komisję Pedagogiczną, instytucję mającą na celu „rozwijanie twórczości naukowej w dziedzinie pedagogiki”. Prawdopodobnie, gdyż artykuł podający tę wiadomość nie wyjaśnia dokładnie, zainicjowała ona założenie biblioteki pedagogicznej, rozumiejąc potrzebę istnienia tego typu placówki. Biblioteka Ministerstwa rozpoczęła swoją działalność w 1922 r., opierając się początkowo na książkach zakupywanych do prac organizacyjnych i programowych prowadzonych przez urzędników Departamentu Oświecenia, a następnie Ministerstwa. Placówka posiadała zarówno statut jak i regulamin, które czyniły z niej warsztat pracy naukowej „poddany wpływom Komisji Pedagogicznej”, jednakże żadne ze źródeł nie zawiera tych dokumentów”.

Fragment ten tak skomentowała Jolanta Dzieniakowska (wówczas dr IBiD AŚ w Kielcach) w tekście zamieszczonym na łamach EBP SBP (zamieszczam fragment, zachęcam do przeczytania całości tekstu, jak i innych): „(…) Tymczasem Biblioteka MWRiOP powstała w 1917 r., w 1922 otrzymała nowy statut i regulamin, kolejny w 1929. Został on uzupełniony w następnym roku. Znane są daty przenosin placówki do nowych pomieszczeń, nazwiska personelu bibliotecznego, istnieją też - choć nie z całego dwudziestolecia - wykazy zakupionych i skatalogowanych książek oraz czasopism prenumerowanych przez Bibliotekę w poszczególnych latach (...)”.

Prezentujemy Państwu te uwagi, ponieważ jesteśmy całkowicie zaskoczeni zignorowaniem ich przez autorów hasła do Wikipedii (!). Ze względu na prezentowane rozbieżności spróbujemy ustalić ich przyczynę. Szczęśliwie Elżbieta Mikulska-Piotrowska posługuje się w swojej pracy odsyłaczami i można samemu dotrzeć do źródła, z którego zaczerpnęła tę wiedzę (wyciągnęła wnioski). Udało się nam do niego dotrzeć, ale o tym w następnym poście.

piątek, 12 stycznia 2018

Przepraszamy za brak szybkiej odpowiedzi, ale pytanie umieszczone w komentarzu trochę nas zaskoczyło. Przygotowując odpowiedź uświadomiliśmy sobie, jak ważne jest uważne i krytyczne stosowanie cytatów, przejmowanie cudzych myśli, poglądów i wszelkich informacji. Niedociągnięcia w tej materii mogą doprowadzić do sporych nieporozumień, jak to ma miejsce w naszym przypadku.

Z posiadanych przez naszą Bibliotekę (Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką im. Komisji Edukacji Narodowej w Warszawie) drukowanych źródeł wiedzy (książek i czasopism) wynika jasno, że biblioteka w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powstała w 1917 roku (Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, Wrocław, 1976, s. 67. Hasło: biblioteki pedagogiczne).

Za datę jej utworzenia przyjęliśmy dzień „przemianowania” Departamentu WRiOP w Ministerstwo WRiOP, którego projekt organizacji przygotowany dla Ministra Antoniego Ponikowskiego, z jego „poprawkami własnoręcznemi (…) uwzględnionemi w niniejszym tekście” znajdujemy w pracy pt.: „Dzieje Szkolnictwa w b. Królestwie Kongresowem 1915-1918”, (Kraków, 1923, s. 256). W tym okresie w Ministerstwie funkcjonował Sekretariat Generalny, a w jego ramach: a) Kancelaria, b) Biblioteka. Autorami w/w publikacji są w kolejności omawiania: Emilia Białkowska i Kazimierz Konarski, byli pracownicy ministerstwa (pracowali w różnych latach, różnie się nazywało), mający swobodny dostęp do oryginalnych źródeł i informacji związanych z tematem urzędu i całej oświaty (więcej informacji o autorach podamy w oddzielnych postach).

Za wiarygodnością źródeł przemawiają też wydawcy: w pierwszym wypadku Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, w drugim Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Ostateczne potwierdzenie naszych ustaleń odnaleźliśmy w artykule monograficznym autorstwa Jolanty Dzieniakowskiej, z Instytutu Bibliotekoznawstwa i Dziennikarstwa Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach, pt. „ Biblioteka Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1917-1939)” opublikowanym w Rocznikach Bibliotecznych z 2007 roku na stronach 145-167.

Jak wynika z prezentowanych materiałów, o ile co do dnia i miesiąca można by było jeszcze dyskutować, to uznanie roku 1917-go, jako daty utworzenia biblioteki w MWRiOP wydaje się bezsporne, tymczasem ... internetowe źródła informacji podają rok 1921, a nawet 1922.

Ale o tym już w następnych postach.